1.Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության լրացնելով գ, կ կամ ք։

Անգամ, ավագ, կողպեք, երգ, զուգել, թագավոր, վարակել, թարգմանել, կարագ, կարգ, հագնել, հանգափոր, հոգնել, հոգի, հոգնակի, ձագ, ձիգ, ճիկ, ճրագ, մարգարե, մարգարիտ, փեղկ, տրտմաշուք, փողք, նորոգել, շոգ, ոգի, պատարագ, պարգև, սուք, արտասուք, փակցնել, թագցնել, ուրագ, օգնել, վարուցանք, օգուտ։

2.Օդ, օրինակ, օգուտ, օղ, օր բառերից կազմի՛ր ուրիշ բառեր՝ դրանք գործածելով բառի տարբեր դիրքերում:
Օրինակ՝ օրոր – օրորոց, մեղմօրոր
օդ-օդորակիչ
օրինակ-օրինակելի, անօրինակելի
օգուտ-օգտակար, անօգնական
օղ-օղակ, օղաձև
օր-օրյա, օրագիր

3.Առանձին սյունակներով դուրս գրե՛լ նախածանց,
վերջածանց, ինչպես նաև թե՛ նախածանց, թե՛ վերջածանց ունեցող բառերը։

Անհայտ, խնձորենի, անմտություն, հակաթույն, մթերային, տգեղ,
վերահաշվում, անհոգաբար, կաղնուտ, անհավատալի, միլիոնավոր, չկամ,
ցուցանակ, կղզյակ,
հայրական, տրամագծորեն, անհարմար, ապաշնորհ, դժգոհություն, հավաքածու, լսարան, համատեղություն, ծիծաղելի, անթիվ, մորթեղեն, միտք։

Նախածանց ունեցող բառեր
անհայտ
հակաթույն
տգեղ
վերահաշվում
անհարմար
ապաշնորհ
դժգոհություն
անթիվ
միտք

Վերջածանց ունեցող բառեր
Խնձորենի
մթերային
միլիոնավոր
ցուցանակ
կղզյակ
հայրական
լսարան
մորթեղեն

Նախածանց և վերջածանց ունեցող բառեր
անմտություն
անհոգաբար
անհավատալի
տրամագծորեն
դժգոհություն
համատեղություն
ծիծաղելի
հավաքածու

1.Կազմիր տրված ածականների գերադրական աստիճանը:
գեղեցիկ-ամենագեղեցիկ
համեստ-ամենահամեստ
դաժան-ամենադաժան
հին-ամենահին
բարի-ամենաբարի
չար-ամենաչար
նոր-ամենանոր
ծանր-ամենածանր
զգայուն-ամենազգայուն
սուր-ամենասուր
երկար-ամենաերկար
մեծ-ամենամեծ
լավ-լավագույն
փոքր-ամենափոքր
խոշոր-ամենախոշոր

2.Շարքում ընդգծիր համեմատության աստիճան չունեցող որակական ածականները:
Կարմիր, հպարտ, կույր, բարձր, գեղեցիկ, չար, նենգ, պարկեշտ, արու, բարի, վեհ, ագահ, հղի, վսեմ, համր, պիղծ, ամուրի, խուլ, արդար, ճերմակ:
կույր, արու, հղի, համր, ամուրի, խուլ, ճերմակ

3.Տրված արմատներով կազմիր ածանցավոր և բարդ ածականներ:

Ոսկի-ոսկեղեն
Մարգարիտ-մարգարտյա, մարգատաշող
Ծիծաղ-ծիծաղելի, ծիծաղաշարժ
Լույս– լուսավոր, լուսադեմ
Սեր-սիրահարված, սիրալիր
Հոտ-հոտավետ, անուշահոտ
Հուր-հրեղեն, հրավառ
Դառն-դառնահամ, դառնագույն
Մազ-ալմազ, մազակալ
Գույն-գունավոր, գույնզգույն
Գութ-գթասիրտ, անգութ
Իմաստ-իմաստալից, իմաստուն
Մարմար-մարմարե, մարմարաշեն

4.Դպրոցական, ավագ, դավաճան, հերոս, խավար, հսկա, զինվորական, վիրավոր բառերը նախադասությունների մեջ գործածել մի դեպքում, որպես գոյական, մյուս դեպքում` որպես ածական:

Դպրոցական

Գոյական–Դպրոցականը ուշացավ դասից։
Ածական-Նա շատ դպրոցական խնդիրներ լուծեց։

Ավագ

Գոյական-Խմբի ավագը բոլորին ուղղորդեց։
Ածական-Նա իմ ավագ եղբայրն է։

Դավաճան

Գոյական-Դավաճանը պատասխան պիտի տա իր արարքների համար։
Ածական-Նրա դավաճան արարքը բոլորին ցավեցրեց։

Հերոս
Գոյական-Մեր երկրի հերոսները անմահ են։
Ածական-մեր հերոս զինվորների վարքը ոգեշնչող էր։

Խավար
Գոյական-Սենյակում խավարը խորացել էր։
Ածական-Խավար գիշեր էր

Հսկա
Գոյական-Այդ լեռը նման էր մի իսկական հսկայի։
Ածական-Նա շատ հսկա ծառ էր տնկել։

Զինվորական
Գոյական–Զինվորականը կարգ ու կանոն էր պահպանում։
Ածական-Նա կրում էր զինվորական համազգեստ։

Վիրավոր
Գոյական–Վիրավորը հիվանդանոցում էր։
Ածական-Նրա վիրավոր ձեռքը ցավում էր։

5.Գրիր տրված բառերի նույնարմատ հականիշ ածականները:
Բարձրակարգ-ցածրակարգ
արտաքուստ-ներքուստ
անզարդ-զարդարված
անամոթ–ամոթխած
անաղմուկ-աղմկոտ
արատավոր-անարատ
դառնահամ-քաղցրահամ

Ժամանակով Արևելքի մի հրաշագեղ աշխարհում արդարամիտ և խելացի մի թագավոր է եղել: Նա ունեցել է երեք որդի:
Եղավ, որ այդ թագավորը ծերացավ և կառավարության սանձը կամեցավ դեռ ողջ օրով հանձնել իր ժառանգներից նրան, որն ավելի ընդունակ կլինի այդ դժավրին գործին: Ուստի մի օր կանչեց որդիներին և ասաց.
-Սիրելի որդիներ, տեսնում եք, որ ձեր հայրը ծերացել է ու էլ չի կարող երկիրը կառավարել: Ես վաղուց իջած կլինեի իմ գահից, եթե կատարված տեսնեի այն միտքը, որ երկար տարիներ պաշարել է հոգիս: Եվ հիմա ձեզանից ով որ իմաստուն կերպով լուծե այդ իմ միտքը, նա կստանա իմ թագը, նա կկառավարե իմ ժողովուրդը:
-Ապրած կենա մեր սիրելի հայրը, սուրբ է մեզ համար նրա վեհ կամքը. Այդ ի՞նչ մեծ միտք է, որ չի կարողացել լուծել նրա իմաստուն հոգին:
-Ահա՛ տեսնո՞ւմ եք այդ ահագին և մեծածավալ շտեմարանը, որ վաղուց շինել եմ: Իմ փափագս էր այդ լցնեի այնպիսի բանով, որ ամենապիտանին լիներ աշախարհիս երեսին և որով կարողանայի բախտավոր դարձնել իմ ժողովուրդը: Այդ շտեմարանը մնում է դատարկ:
Եվ հիմա, ո՛վ ձեզնից կարողանա այդ շտերամանը իր բոլոր անկյուններով, ծայրեծայր, լցնել աշխարհի այդ ամենապիտանի բանով, թող նա արժանի լինի գահին:
Առե՛ք գանձերիցս ինչքան որ կուզեք և առանձին-առանձին ուղի ընկեք քաղաքե-քաղաք, աշխարհ-աշխարհ, գտեք այդ բանը և լցրեք իմ շտեմարանը:
Ձեզ երեք անգամ քառասուն օր միջոց եմ տալիս:
Որդիները համբուրեցին հոր ձեռքը և ճանապարհ ընկան:
Ամբողջ երեք անգամ քառասուն օր նրանք շրջեցին քաղաքե-քաղաք, աշխարհե-աշխարհ. տեսան ուրիշ-ուրիշ մարդիկ, ուրիշ-ուրիշ բարքեր ու ժամանակին եկան կանգնեցին հոր առջև:
-Բարով եք եկել, անգին որդիներս, գտե՞լ եք արդյոք և բերել՝ ինչ որ ամենապիտանի բանն է աշխարհում:
-Այո՛, գտել ենք, սիրելի հայր,- պատասխանեցին որդիները:
Եվ հայրն իսկույն վեր առավ որդիներին և գնացին շտեմարանի դուռը. այնտեղ հավաքված էին բոլոր պալատականները և շա՛տ ժողովուրդ:
Թագավորը բացեց դուռը և կանչեց մեծ որդուն.
-Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որ աշխարհում ամենապիտանին լինի:
Եվ մեծ որդին գրպանից հանեց մի բուռ հացահատիկ՝ պարզելով դեպի հայրը՝ ասաց.
-Հացով կլցնեմ այս ահագին շտեմարանը, թանկագին հայր:
Ի՞նչն է աշխարհում ամենապիտանի բանը, քան հացը, ո՞վ կարող է առանց հացի ապրել: Շատ թափառեցի, շատ բան տեսա,- բայց հացից անհրաժեշտ ոչինչ չգտա:
Այն ժամանակ հայրը կանչում է միջնեկ որդուն.
-Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որն աշխարհում ամենապիտանին լինի:
Եվ միջնեկ որդին հանեց գրպանից մի բուռ հող, պարզելով դեպի հայրը՝ ասաց.
-Հողով կլցնեմ ես ահագին շտեմարանը, թանկագին հայր, ի՞նչն է աշխարհում ամենապիտանի բանը, քան հողը: Առանց հողի հաց չկա, առանց հողի ո՞վ կարող է ապրել: Շատ թափառեցի, շատ բան տեսա, բայց հողից անհրաժեշտ ոչինչ չգտա:
Ապա հայրը կանչեց կրտսեր որդուն.
-Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որն աշխարհում ամենապիտանին լինի:
Այդ միջոցին կրտսեր որդին հաստատ քայլերով մոտեցավ շտեմարանին, անցավ շեմքը, գրպանից հանեց մի փոքրիկ մոմ, կայծքարին խփեց հրահանը, կայծ հանեց, վառեց աբեթը, հետո մոմը: Բոլորը կարծում էին, թե նա ուզում է լույսի լուսով լավ զննել շտեմարանը, նրա ահագնությունը:
-Դեհ, ասա, որդի, ինչո՞վ կլցնես.- անհամբեր ձայնով հարցրեց հայրը:
-Լույսով կլցնեմ այս ահագին շտեմարանը, իմաստուն հայր, լույսով միայն: Շատ թափառեցի, շա՛տ աշխարհներ տեսա, բայց լույսից անհրաժեշտ ո՛չ մի բան չգտա: Լույսն է ամենապիտանի բանը աշխարհում: Առանց լույսի հողը հաց չի ծնի, առանց լույսի հողի վրա կյանք չէր լինի:
Շա՛տ թափառեցի, շա՛տ աշխարհներ տեսա և գտա, որ գիտության լույսն է ամենապիտանի բանը, և միայն գիտության լույսով կարելի է կառավարել աշխարհը:
-Ապրե՛ս,- գոչեց ուրախացած հայրը,- քեզ է արժանի գահն ու գայիսոնը, քանի որ լույսով ու գիտությամբ պիտի լցնես թագավորությունդ և մարդկանց հոգիները:
-Ապրա՛ծ կենա մեր երիտասարդ լուսավոր թագավորը,- գոչեցին ոգևորված պալատականներն ու ժողովուրդը ամբողջ:

1. Հեքիաթից դո՛ւրս գրիր անհասկանալի բառերը և բացատրի՛ր:
2. Կապույտով նշված բառերի հոմանիշները գրի՛ր:
   երկիրը — Երկրագունդ
   իմաստուն — խելացի
    վեհ կամքը — Տոկունություն
   շտեմարանը — Ամբարանոց
   փափագս — Ցանկություն
   ուղի
   բարքեր 
3. Կանաչով նշված բառերի հականիշները գրի՛ր:
   ամենապիտանի 
   վառեց 
   իմաստուն- անմիտ
   լույսի — մութ
   լցնես — դատարկել
   երիտասարդ — ծեր
4. Լույսն է ամենապիտանի բանն աշխարհի: Համամի՞տ ես արդյոք թագավորի կրտսեր որդու հետ: Ինչո՞ւ:
   Լույսը կարևոր է, քանի որ այն խորհրդանշում է գիտություն ու ճշմարտություն: Թագավորի կրտսեր որդին համաձայն է այս մտքի հետ:
5. Թվարկի՛ր հեքիաթի հերոսներին:
   Թագավորը
   Կրտսեր որդին
   Մեծ որդին
   Սովորական մարդիկ կամ այլ կերպարներ, կախված հեքիաթի մանրամասներից:
6. Տրված արտահայտություններից յուրաքանչյուրով երկու նախադասություն կազմի՛ր` դրանք գործածելով՝ 

ա) ուղիղ իմաստով,

բ) որպես դարձվածք

Գլուխ տալ, աչքը մտնել, ձեռք ձեռքի տալ։

Գլուխ տալ

• Ուղիղ իմաստով: Նա գլուխ տվեց ու սկսեց աշխատանքը՝ առանց վարանելու։
• Դարձվածք: Նա ամբողջությամբ գլուխ տվեց՝ ընդունելով իր սխալները։

Աչքը մտնել

• Ուղիղ իմաստով: Մթության մեջ նրա աչքը մտավ կտրուկ լույսից։
• Դարձվածք: Միշտ նրա աչքը մտնում է, երբ քննարկում ենք նոր գաղափարներ։

Ձեռք ձեռքի տալ

• Ուղիղ իմաստով: Նրանք ձեռք ձեռքի տվեցին և գնացին զբոսանքի։
• Դարձվածք: Նրանք գործում էին ձեռք ձեռքի տալով՝ համագործակցելով ընդհանուր նպատակի համար։

Իմ համար գարունը ամենահաճելի եղանակն է՝ տաք, գեղեցիկ, ծաղկավոր և այլն։ Նաև գարնանը բացվում է եղանակը։ Գարնանը թռչուններն են վերադառնում, ծաղիկներն են բացվում, ծառերն են ծաղկում, խոտն է կանաչում․ այդ ամենը ցույց են տալիս գարնան գեղեցկությունը և առանձնահատկությունը։ Դա իմ սիրելի եղանակն է՝ ես սիրում եմ անձրևներ և բնության ծաղկունքը։ Իմ կարծիքով գարունը դա ամեն նոր բանի սկիզբն է, այդ պատճառով առանձնահատուկ տեղ է գրավում իմ սրտում։

Իմ կյանքի ամենաթանկ մարդը մայրիկս է։ Նա ոչ միայն ինձ կյանք է տվել, այլև ամեն վայրկյան ինձ սեր ու հոգատարություն է նվիրում։

Մանկուց մայրս եղել է իմ կողքին՝ առաջին քայլերից մինչև ամենամեծ ձեռքբերումները։ Նրա խոսքերն ու խորհուրդները օգնել են ինձ հասկանալու, թե ինչն է ճիշտ, ինչն է սխալ, և ինչպես պետք է հաղթահարել կյանքի դժվարությունները։

Ես ահավոր շնորհակալ եմ, որ իմ կյանքում կա այդպիսի անկեղծ, բարի և մեծահոգի մարդ։

Եթե շփելիս մարմինը ձեռք է բերում այլ առարկաները ձգելու հատկություն, ապա ասում են, որ մարմինն էլեկտրականացել է կամ ձեռք է բերել լիցք:

Լիցքավորված մարմինների փոխազդեցությունն անվանում են էլեկտրական փոխազդեցություն:
Եթե լիցքավորված ձողը մոտեցնեք ջրի բարակ շիթին, կարող ենք համոզվել, որ լիցքավորված մարմինը ձգում է նաև նրան։
Սաթը հույներն անվանում էին «էլեկտրոն»: Այստեղից էլ առաջացել է էլեկտրականություն բառը:
Լիցքավորված մարմինները կարող են ոչ միայն ձգել, այլ նաև`վանել միմյանց:
Ընդունված է մետաքսով շփելիս ապակու վրա առաջացած լիցքն անվանել դրական (+), բրդով շփելիս էբոնիտի վրա առաջացած լիցքը` բացասական (–):

Այսպիսով՝բնության մեջ գոյություն ունեն երկու տեսակի լիցքեր: 
Միևնույն նշանի լիցք ունեցող մարմիններն իրար վանում են, տարբեր նշանի լիցքեր ունեցող մարմինները` ձգում:
Շփելիս երկու մարմինն էլ էլեկտրականանում են. մի մարմինը ձեռք է բերում դրական լիցք, իսկ մյուսը` բացասական:
Ինչպես են լիցքավորվում մարմինները:
Հայտնի է, որ բոլոր նյութերի ատոմները կազմված են պրոտոններից, նեյտրոններից և էլեկտրոններից: Էլեկտրոնի լիցքը համարում են բացասական, իսկ պրոտոնինը` դրական: Սովորական վիճակում ատոմի ընդհանուր լիցքը զրո է, քանի որ պրոտոնների և էլեկտրոնների թիվը իրար հավասար է: Մարմինների շփման ընթացքում էլեկտրոնների մի մասը մի մարմնից անցնում է մյուսին: Մարմինը, որին անցել են լրացուցիչ էլեկտրոններ, լիցքավորվում է բացասական լիցքով, իսկ էլեկտրոններ կորցրած մարմինը` դրական լիցքով:

Մարմինների էլեկտրականացված լինելը պարզում են էլեկտրացույցի միջոցով:

Էլեկտրացույցը ունի պարզ կառուցվածք. այն կազմված է մետաղե ձողից և նրան փակցված մետաղե թերթիկներից։ Երբ էլեկտրականացած մարմինը հպում են ձողին, լիցքերը ձողով հաղորդվում են թերթիկներին, որոնք, նույնանուն լիցքերով լիցքավորվելով, վանվում և հեռանում են  միմյանցից:

1. Ի՞նչ է նշանակում սաթը:
   Սաթը հույներն անվանում էին «էլեկտրոն»: Այստեղից էլ առաջացել է էլեկտրականություն բառը:
   Լիցքավորված մարմինները կարող են ոչ միայն ձգել, այլ նաև`վանել միմյանց:
2. Ի՞նչպես են լիցքավորվում մարմիինները:
   Հայտնի է, որ բոլոր նյութերի ատոմները կազմված են պրոտոններից, նեյտրոններից և էլեկտրոններից: Էլեկտրոնի լիցքը համարում են բացասական, իսկ պրոտոնինը` դրական: Սովորական վիճակում ատոմի ընդհանուր լիցքը զրո է, քանի որ պրոտոնների և էլեկտրոնների թիվը իրար հավասար է: Մարմինների շփման ընթացքում էլեկտրոնների մի մասը մի մարմնից անցնում է մյուսին:
3. Ի՞նչ է նշանակում էլեկտրական փոխազդեցություն:
   Լիցքավորված մարմինների փոխազդեցությունն անվանում են էլեկտրական փոխազդեցություն:
   

ԵԶՐՈՒՅԹՆԵՐ
Դեմոս Հին հունական պոլիսի լիիրավ քաղաքացիներ:
Պոլիս — Հին հունական ինքնիշխան քաղաք–պետություն:
Խմբիշխանություն — Կառավարման ձև, երբ իշխանությունն ավագանու ձեռքում է:
ժողովրդավարություն — Կառավարման ձև, երբ օրենքների ստեղծմանը և կառավարմանը մասնակցում է ողջ ժողովուրդը:
Աշխարհաժողով — Պոլիսի ազատ քաղաքացիներից կազմված ժողովրդական ժողովը` գերագույն օրենսդիր մարմինը:
Օստրակիզմ — Աթենքում կիրառվող օրենք, որի նպատակն էր քվեարկության միջոցով երկրից տասը տարով վտարել ժողովրդավարության համար
վտանգ ներկայացնող քաղաքացիներին:
Սպարտիատներ — Սպարտայի պոլիսի լիիրավ քաղաքացիները:

Հելոտ — Սպարտայի պոլիսի անազատ բնակչությունը
Ամֆիթատրոն — Թատերական ներկայացման համար կառուցված կիսաշրջանաձև շինություն:
Օլիմպիական խաղեր Օլիմպիական աստվածներին նվիրված մարմնամարզական մրցումներ:
Հելլենականություն Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներով սկսված դարաշրջան:

ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ
Բալկանյան թերակղզի — Թերակղզի Եվրոպայի հարավում:

Էգեյան ծով — Ծով Բալկանյան թերակղզու և Փոքր Ասիայի միջև:

Մակեդոնիա Հին պետություն Բալկանյան թերակղզու հյուսիսում։

Միջավայրը
Հին հունական քաղաքակրթությունը ձևավորվել է Բալկանյան թերակղզու հարավում՝ ներկայիս Հունաստանի տարածքում՝ Էգեյան ծովի կղզիներում և Փոքր Ասիա թերակղզու արևմուտքում։ Հունաստանը հիմնականում լեռնային երկիր է, որտեղ քիչ են երկրագործության համար պիտանի հողերը: Հացահատիկային կուլտուրաների մշակման համար նպաստավոր պայմանների սղությունը խոչընդոտում էր բնակչության կենսապահովման խնդիրը: Այդ պատճառով այստեղ ավելի զարգացած էին անասնապահությունը և այգեգործությունը: Պարենի խնդիրը, ինչպես նաև կլիմայական պայմանների տատանումները պատճառ դարձան, որպեսզի հույների մի մասը արտագաղթեր երկրից: Զարգացած նավագնացության շնորհիվ նրանք Միջերկրական և Սև ծովերի առափնյա շրջաններում հիմնադրեցին նոր բնակավայրեր` գաղութներ (օրինակ՝ ներկայիս Մարսելը, Նեապոլը, Տրապիզոնը և այլն):

Հունական քաղաքակրթության սկիզբը
Հունական քաղաքակրթության սկիզբը Կրետե-միկենյան դարաշրջանն է (Ք. ա. III-II հազ.): Այս դարաշրջանում աչքի էր ընկնում հունական ամենախոշոր կղզի Կրետեում ստեղծված պետությունը, որի մայրաքաղաքը Կնոսոսն էր:
Ըստ հունական ավանդության՝ Կրետեի արքա Մինոսը իրեն էր ենթարկել Էգեյան ծովի ավազանի երկրները և բոլորը նրան հարկատու էին: Նա միաժամանակ պետության աշխարհիկ և հոգևոր գերագույն ղեկավարն էր: Կրետեի պետությունը անկում ապրեց Ք. ա. XV դարում մեծ ուժգնության հրաբխի ժայթքման հետևանքով, որից հետո այն նվաճվեց հունալեզու աքայացիների կողմից:

Պոլիսի ձևավորումը
Ք. ա. VIII–VI դարերում սկսում են ձևավորվել բազմաթիվ փոքր քաղաք–պետություններ, որոնք կոչվում էին պոլիսներ
Առավել խոշոր պոլիսներն էին Կորնթոսը, Աթենքը, Մեգարան, Սպարտան: ժողովրդի (դեմոս) մեծամասնությունը ազատ գյուղացիներն էին: Բնակչության վերնախավը կազմում էր տոհմային ավագանին, որն ուներ և՛ հող, և՛ հարստություն, և՛ հասարակական բարձր դիրք: Պետության կառավարումը ավագանու ձեռքում էր: Կառավարման այս ձևը կոչվում էր խմբիշխանություն (օլիգարխիա): Դեմոսի ստորին խավը պայքարում էր ավագանու դեմ իր իրավունքների համար:
Շատ պոլիսներում դեմոսը հաղթեց, և ստեղծվեց կա
ռավարման նոր համակարգ՝ ժողովրդավարություն
(դեմոկրատիա): Հին Հունաստանի պոլիսներից առավել խոշորը և հզորը Աթենքն ու Սպարտան էին:

Աթենական պոլիսը
Ք. ա. 594 թ. Աթենքում կառավարիչ Սոլոնի բարեփոխումների շնորհիվ հաստատվեցին ժողովրդավարական կարգեր: Այսուհետև պոլիսի կառավարման գործին մասնակցում էին բոլոր չափահաս տղամարդիկ: Մարդկանց ծագումն այլևս վճռորոշ նշանակություն չուներ: Աթենքի գերագույն օրենսդիր մարմինը աշխարհաժողովն էր՝ էկլեսիա: Այն ընտրում էր կառավարման նոր բարձրագույն մարմին՝ ստրատեգոսների խորհուրդ:

Աթենքում գործում էր նաև օստրակիզմի իրավունքը: Ամեն տարի Աշխարհաժողովի մասնակիցներին առաջադրվում էր հետևյալ հարցը. «Ո՞ւմ ես համարում Աթենքի համար վտանգավոր»: Նախապես բաժանված կավե սալիկների (օստրակոն) վրա յուրաքանչյուրը գրում էր նրա անունը, ում համարում էր այդպիսին: Ով ամենից շատ էր հիշատակվում, տասը տարով վտարվում էր քաղաքից: Այն ի սկզբանե նախատեսված էր, որպեսզի թույլ չտրվի որևէ մեկին բռնի ուժով տիրել իշխանությանը։ Սակայն ժամանակի ընթացքում օստրակիզմը վերածվեց քաղաքական պայքարի միջոցի:

Հին Սպարտայի պոլիսը
Սպարտայի պոլիսը օլիգարխիական բնույթ ուներ: Սպարտայի բնակչությունը բաղկացած էր երկու ոչ իրավահավասար դասերից` փոքրաքանակ սպարտիատներից և մեծաքանակ հելոտներից: Սպարտիատներն իրենց ունեցվածքով և իրավունքներով հավասար էին: Նրանք չէին զբաղվում երկրագործությամբ և արհեստներով, այլ զինվորներ էին և ժամանակի մեծ մասը նվի րում էին մարմնակրթությանը և ռազմական գործին: Սպարտիատները Հին Հունաստանի ամենաարհեստավարժ զինվորներն էին: Նրանք ապրում էին համեստ և չափավոր կյանքով, քչախոս էին: Նրանց քչախոսությունը և կարճ ու կտրուկ պատասխանները դարձել են թևավոր խոսք՝ լակոնիկ խոսելաոճ:

Պատերազմ գնալիս սպարտացի զինվորն ուներ միայն մեկ ճանապարհ՝ հաղթել կամ զոհվել: Որդուն պատերազմ ուղարկող մայրը, նրան տալով վահանը, պատվիրում էր. «Վահանով կամ վահանի վրա»: Դա նշանակում էր, որ զինվորը պետք է կա՛մ հաղթի, կա՛մ զոհվի և Սպարտա բերվի վահանի վրա:
Յուրաքանչյուր սպարտացի ընտանիքի տրվում էր հողակտոր՝ այնտեղ ապրող հելոտներով, որոնք պարտավոր էին մշակել հողը և սպարտիատին վճարել հարկ բնամթերքով: Հելոտները զուրկ էին քաղաքացիական իրավունքներից:
Սպարտայում համատեղ կառավարում էին երկու արքաներ, որոնց իշխանությունը ժառանգական էր: Կար նաև Ծերակույտ, որը կազմված էր 28 անդամից: Նրանք ընտրվում էին ցմահ՝ ամենանշանավոր տոհմերի ներկայացուցիչներից: Արքաների հետ նրանք կազմում էին պետական կառավարման գերագույն մարմինը:

Պատասխանել հարցերին

1. Որտեղ է ձևավորվել հին հունական քաղաքակրթությունը՞
   Հին հունական քաղաքակրթությունը ձևավորվել է Բալկանյան թերակղզու հարավում (ներկայիս Հունաստան), Էգեյան ծովի կղզիներում և Փոքր Ասիայի արևմտյան ափին։
2. Ինչու՞ Հին Հունաստանում դժվար էր զբաղվել երկրագործությամբ։
   Հունաստանը լեռնային երկիր էր՝ քիչ հարթավայրերով, ինչը սահմանափակում էր հացահատիկի մշակումը։ Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր անասնապահությամբ և այգեգործությամբ։
3. Ի՞նչ դեր ուներ ծովը հին հույների կյանքում։
   Ծովը կարևոր էր առևտրի, նավագնացության և գաղութացման համար։ Հույները հիմնեցին գաղութներ Միջերկրական ու Սև ծովերում (օրինակ՝ Մարսել, Նեապոլ, Տրապիզոն)։
4. Ի՞նչ նշանակություն ունեին հունական գաղութները, և ինչպիսի՞ քաղաքներ կարելի է բերել որպես օրինակ։
   Գաղութներն ընդլայնեցին Հունաստանի տնտեսական և մշակութային ազդեցությունը։ Օրինակներ՝ Մարսել (Ֆրանսիա), Նեապոլ (Իտալիա), Տրապիզոն (Թուրքիա)։
5. Ո՞ր շրջանն է համարվում հունական քաղաքակրթության սկիզբը, և ո՞ր քաղաքն էր Կրետեի պետության կենտրոնը։
   Հունական քաղաքակրթության սկիզբը Կրետե-միկենյան դարաշրջանն է (Ք.ա. III-II հազարամյակ)։ Կրետեի կենտրոնը Կնոսոս քաղաքն էր։
6. Ինչպե՞ս էին կոչվում հին հունական փոքր քաղաք-պետությունները։
   Դրանք կոչվում էին պոլիսներ (օրինակ՝ Աթենք, Սպարտա, Կորնթոս)։
7. Որո՞նք էին կառավարման հիմնական ձևերը հունական պոլիսներում։
   • Խմբիշխանություն (օլիգարխիա)՝ իշխանությունը փոքր խմբի ձեռքում։
   • Ժողովրդավարություն (դեմոկրատիա)՝ իշխանությունը ժողովրդի ձեռքում (օրինակ՝ Աթենքում)։
8. Ինչո՞վ էին առանձնանում Սոլոնի բարեփոխումները, և ինչպե՞ս դրանք ազդեցին Աթենքի ժողովրդավարության վրա։
   Սոլոնը Ք.ա. 594 թ. վերացրեց պարտքային ստրկությունը, սահմանեց քաղաքացիների իրավահավասարություն և հիմք դրեց Աթենքի ժողովրդավարությանը։
9. Ի՞նչ է օստրակիզմը, և ինչու՞ այն ներդրվեց։
   Օստրակիզմը քաղաքական վտար էր. քաղաքացիները քվեարկում էին՝ 10 տարով վտարելու ժողովրդավարությանը վտանգ ներկայացնող մարդկանց։ Նպատակն էր կանխել բռնապետությունը։
10. Ինչո՞վ էր տարբերվում Սպարտայի ռազմական համակարգն ու հասարակական կառուցվածքը Աթենքից։

• Սպարտան՝ օլիգարխիա՝ իշխանությունը սպարտիատների (ռազմական վերնախավ) և 2 արքաների ձեռքում։ Հելոտները (ստրուկներ) աշխատում էին նրանց համար։
• Աթենքը՝ ժողովրդավարություն, որտեղ բոլոր քաղաքացիները մասնակցում էին կառավարմանը։

Հույն-պարսկական պատերազմները
Ք. ա. V դարում Աքեմենյան Իրանը փորձեց նվաճել Հունաստանը: Ք. ա. 490 թ. Աթենքը Մարաթոնի ճակատամարտում պարտության մատնեց պարսիկներին: Ք. ա. 480-479 թթ. աքեմենյան արքա Քսերքսեսը ձեռնարկեց մեծ արշավանք դեպի Հունաստան: Պատերազմի սկզբում Թերմոպիլյան կիրճում պարսկական վիթխարի բանակը հաղթեց Սպարտայի արքա Լեոնի դասի 300զինվորներից բաղկացած փոքրաթիվ ջոկատին.Լեոնիդասը և նրա բոլոր զինվորները հերոսաբար զոհվեցին անհավասար մարտում: Սակայն հետագայում հույները կարողացան հասնել հաջողության և վտարել պարսիկներին: Աթենական պետության ոսկե դարը. Պերիկլես. Հույն-պարսկական պատերազմներից հետո Աթենքը մեծ վերելք ապրեց շնորհիվ ականավոր գործիչ Պերիկլեսի գործունեության : Պերիկլեսը կարգավորեց Աթենքի հասարակական և քաղաքական կյանքը:Անկախ իրենց ունեցվածքից և դիրքից Աթենքի քաղաքացիներն օրենքի առաջ հավասար էին:
Պետական պաշտոն վարելու համար սահմանվեց աշխատավարձ: Ամենաաղքատ քաղաքացիներն անգամ հնարավորություն ստացան մասնակցելու պետական գործերին: Մեծացավ աշխարհաժողովի դերը: Այն ընդունում էր օրենքները և հետևում դրանց կատարմանը: Աշխարհաժողովը քննարկում էր պաշտոնյաների հաշվետվությունը, որոշում արտաքին քաղաքականության խնդիրները: Պերիկլեսյան Աթենքը դարձավ արվեստների և գի տության կենտրոն: Այստեղ ապրում ու ստեղծագործում էին շատ նշանավոր պատմագիրներ, իմաստասերներ, թատերագիրներ, ճարտարապետներ: Քաղաքում կառուցվեցին բազմաթիվ տաճարներ և պետական շինություններ: Աթենքը վերածվեց Հունաստանի մշակութային կենտրոնի:
Պերիկլեսի շրջանի Աթենքը համարվում է ժողովրդավարության և հունական մշակույթի զարգացման գագաթնակետը:

Պոլիսային քաղաքակրթության անկումը
Ք. ա. 431-404 թթ. հունական պոլիսները Աթենքի և Սպարտայի գլխավորությամբ պատերազմում էին միմյանց դեմ: Պատերազմին միջամտեց նաև Աքեմենյան տերությունը, որին ձեռնտու էր հունական պետությունների թուլացումը: Չնայած Սպարտան հաղթեց, սակայն պատերազմը քայքայեց պոլիսների տնտեսությունը և սրեց ներքին հակասությունները:
Այս ծանր պայմաններում առաջատար պոլիսներում դեմոսը սկսեց վերասերվել ամբոխի: Նրան օտար դարձան վեհ գաղափարները: Հայտնվեց քաղաքական գործիչների մի նոր սերունդ, որն առաջնորդվում էր ոչ թե հասարակության, այլ սեփական շահերով: Նրանց կոչում էին ամբոխավարներ: Պոլիսային համակարգի անկումից օգտվեց Բալկանյան թերակղզու հյուսիսում գտնվող Մակեդոնիան, որը նվաճեց Հունաստանը:

Հին հունական մշակույթը
Հույները ստեղծեցին մշակութային անանց արժեքներ, որոնք կազմում են արդի եվրոպական մշակույթի
հիմքը: Ք. ա. VIII դ. ստեղծվեց հունական այբուբենը, որի հիման վրա սկզբնավորվեց գրավոր մշակույթը: Պոլիսներում սկսեցին պետական ծախսերով բացել տարրական դպրոցներ: Երեխաներին սովորեցնում էին գրել, կարդալ, հաշվել, երգել։ Հունաստանում գրաճանաչության մակարդակը բարձր էր: Հետագայում բացվեցին նաև բարձրագույն դպրոցներ:
Հին հունական գրականությունը հնագույնն է Եվրոպայում։ Հոմերոսի «Իլիական» և «Ոդիսական» պոեմները համարվում են համաշխարհային գրականության գլուխգործոցներ: Հետագա սերունդներն այդ պոեմներն անվանել են «հունական կյանքի հանրագիտարան»:

Հունական աստվածները և հերոսները դարձել են համաշխարհային գրականության մեջ ամենահիշատակվող կերպարները:
Հունաստանում հատկապես զարգացած էին ճար տարապետությունն ու քանդակագործությունը: Ճարտարապետական մեծարժեք շինություններ էին ստեղծվում բոլոր զարգացած պոլիսներում: Աթենքի հովանավոր աստվածուհուն՝ Աթենասին նվիրված տաճարը Պարթենոն, համարվում էր համաշխարհային արվեստի գլուխգործոցներից մեկը: Մարմնակրթությունը հին հույների կյանքի անբաժանելի մասն էր: Նրանց կարծիքով մարդը պետք է ձգտեր կատարելության ինչպես մտավոր, այնպես էլ ֆիզիկական զարգացման գործում: Կառուցվում էին գիմնասիոններ, որտեղ մարդիկ զբաղվում էին տարբեր մարզաձևերով. վազք, ըմբշամարտ, բռնցքա մարտ, նետաձգություն, ձիավարություն և այլն: Շուտով սկսեցին կազմակերպել համահունական մրցումներ: Դրանցից ամենատարածվածը օլիմպիական աստվածների պատվին կազմակերպվող խաղերն էին, որոնք անցկացվում էին չորս տարին մեկ անգամ։ Առաջին օլիմպիական խաղերը կազմակերպվել են Ք. ա. 776 թ.:

Դիոնիսոս աստծուն նվիրված ծիսակատարություններից ծնվեց թատրոնը: Ներկայացումների համար կառուցում էին կիսաշրջանի տեսքով շինություններ, որոնք կոչվում էին ամֆիթատրոններ: Թատրոնի ճարտարապետությունը ընդօրինակվեց ժամանակակից աշխարհում և տարածվեց` դառնալով ներկայիս արևմտյան թատրոնի հիմքը:
Հույները մեծ ներդրում են ունեցել նաև գիտության տարբեր ճյուղերի զարգացման ոլորտում:
Հույները համարվում են արևմտյան իմաստասիրական դպրոցի հիմնադիրները: Հունաստանի ամենանշանավոր իմաստասերներն էին Սոկրատեսը, Պլատոնը և Արիստոտելը:
Հույն բժիշկ Հիպոկրատեսը համարվում է բժշկության հայրը, իսկ Հերոդոտոսը՝ պատմահայրը: Նրա ջանքերով պատմագիտությունը դարձավ առանձին գիտաճյուղ:
Հին Հունաստանում է ձևավորվել նաև Դեմոկրիտեսի ատոմային ուսմունքը: Այն բնության և ողջ տիեզերքի մասին առաջին կառուցվածքային բացատրությունն էր:
Հույն գիտնական Պյութագորասի աշխատություններն ընկած են մաթեմատիկայի զարգացման հիմքում։ Նա նաև առաջինն էր, ով հիմնավորեց երկրի գնդաձև լինելը: Հին հունական ժողովրդավարությունը մարդկության պատմության ամենամեծ նվաճումներից մեկն է
համարվում:

Օլիմպիական աստվածները
Զևս — աստվածների հայրը
Հերա — ընտանիքի, մայրության դիցուհին էր, Զևսի կինը
Ապոլոն — Արեգակի, գուշակության, բժշկության աստ վածը, հովանավորում էր գիտությունները, ար
վեստները և արհեստները
Աֆրոդիտե — գեղեցկության ու սիրո դիցուհին
Աթենաս իմաստության, ճարտարության և արհեստների դիցուհին
Հերմես — Զևսի բանբերը
Արես — ռազմի աստվածը
Դիոնիսոս պտղաբերության, գինու և զվարճանքի
աստվածը:
Պոսեյդոն — ծովերի և օվկիանոսների տիրակալը, նավագնացների հովանավորը
Հադես մեռյալների, ստորերկրյա աշխարհի աստվածը

Պատասխանել հարցերին

11. Ի՞նչ նպատակ ուներ Աքեմենյան Իրանը Ք.ա. V դարում Հունաստանում։
    Պարսիկները ցանկանում էին նվաճել Հունաստանը և ընդլայնել իրենց տերությունը։
12. Ո՞ր ճակատամարտում Աթենքը հաղթեց պարսիկներին Ք.ա. 490 թ.։
    Մարաթոնի ճակատամարտում (Ք.ա. 490 թ.)։
13. Ո՞ր արքան ղեկավարում էր աքեմենյան բանակը Հունաստանի դեմ Ք.ա. 480-479 թթ.։
    Քսերքսես արքան։
14. Ի՞նչ է տեղի ունեցել Թերմոպիլյան կիրճում, և ո՞վ էր սպարտացիների առաջնորդը։
    300 սպարտացիներ՝ Լեոնիդաս արքայի գլխավորությամբ, հերոսաբար զոհվեցին պարսկական հսկա բանակի դեմ։
15. Ինչպե՞ս հույները վերջնականապես հաղթեցին պարսիկներին։
    Սալամինի ծովամարտում (Ք.ա. 480 թ.) և Պլատեայի ճակատամարտում (Ք.ա. 479 թ.)։
16. Ո՞վ էր Պերիկլեսը, և ի՞նչ փոփոխություններ նա իրականացրեց Աթենքում։
    Պերիկլեսը Աթենքի ղեկավարն էր, ով.

Ներմուծեց աշխատավարձ պետական պաշտոնների համար (աղքատներն էլ կարող էին մասնակցել)։
Աթենքը դարձավ մշակույթի կենտրոն (կառուցվեցին Պարթենոնը, զարգացավ գիտություն, արվեստ)։

17. Ի՞նչ էր աշխարհաժողովը (էկլեսիան) և ինչո՞վ էր այն կարևոր Աթենքի ժողովրդավարության համար։
    Էկլեսիան Աթենքի գերագույն օրենսդիր մարմինն էր, որտեղ քաղաքացիները քննարկում էին օրենքներն ու կարևոր որոշումները։
18. Ինչո՞ւ Աթենքն ու Սպարտան պատերազմեցին միմյանց դեմ Ք.ա. 431-404 թթ.։
    Պելոպոնեսյան պատերազմում նրանք պայքարում էին գերիշխանության համար։ Սպարտան հաղթեց՝ օգտագործելով պարսկական օգնությունը։
19. Ինչպե՞ս Մակեդոնիան օգտվեց հունական պոլիսների թուլացումից։
    Մակեդոնիայի արքա Ֆիլիպոս II-ը (հետագայում՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացի) նվաճեց Հունաստանը՝ օգտվելով պոլիսների ներքին կոնֆլիկտներից։
20. Ինչպե՞ս էին հույները նշում Օլիմպիական խաղերը, և ե՞րբ անցկացվեցին առաջին խաղերը։
    Օլիմպիական խաղերը կազմակերպվում էին 4 տարին մեկ՝ ի պատիվ Օլիմպիայի աստվածների։ Առաջին խաղերը կայացան Ք.ա. 776 թ.։

Գարունը այնքա՛ն ծաղիկ է վառել,
Գարունը այնպե՛ս պայծառ է կրկին.
— Ուզում եմ մեկին քնքշորեն սիրել,
Ուզում եմ անուշ փայփայել մեկին։

Այնպե՛ս գգվող է երեկոն անափ,
Ծաղիկներն այնպես նազով են փակվում.
— Շուրջըս վառված է մի անուշ տագնապ,
Մի նոր հուզում է սիրտըս մրրկում…

Անտես զանգերի կարկաչն եմ լսում,
Ւմ բացված սրտում հնչում է մի երգ.
—Կարծես թե մեկը ինձ է երազում,
Կարծես կանչում է ինձ մի քնքուշ ձեռք…

Весна столько цветов зажгла,
Весна снова такая яркая.
- Я хочу любить кого-то нежно
Хочется кого-нибудь сладко побаловать.

Так проходит вечер на берегу,
Цветы закрываются так нежно.
- Вокруг меня горит сладкая тревога,
Новое волнение наполняет мое сердце...

Я слышу звон игнорируемых колоколов,
Песня звучит в его открытом сердце.
- Кажется, мне кто-то снится
Кажется, меня зовет нежная рука...